Recensie Macbain

Macbain mengt Macbeth van William Shakespeare met een biografie van Kurt Cobain, de leadzanger van Nirvana. Dat levert een flashy, heel genietbaar, maar soms moeilijk te begrijpen stuk op.

Macbeth is de bloederigste tragedie van William Shakespeare. In een kleffe mist op de duistere Schotse heide voorspellen drie heksen dat Lord Macbeth koning van Schotland zal worden. Lady Macbeth is zeer gecharmeerd met dit vooruitzicht en besluit de toekomst een handje te helpen door haar slome man op te jutten om koning Duncan te vermoorden en zijn plaats in te nemen. Lady Macbeth is het malin génie achter Lord Macbeth, de valse muze. Zo geschiedt. Maar omdat allerlei gevaren blijven dreigen, gaat het koninklijke duivelskoppel steeds meer bloed vergieten. De heksen worden opnieuw geconsulteerd en zij voorspellen dat Macbeth nooit kan worden verslagen “door iemand die uit een vrouw is geboren“ en ze zweren dat maar pas gevaar dreigt als het bos van Birnam tegen Macbeth oprukt. Een lachertje. Hoe kan dat nu? Macbeth en zijn Lady worden echter verteerd door paranoia,  schuldgevoelens en angst.

Uiteindelijk wordt Macbeth verslagen in een tweegevecht met zijn tegenstander Macduff. Die is door een keizersnede ter wereld gekomen (en dus niet “uit een vrouw geboren“) en heeft zijn leger met takken vermomd (en is dus “een bos dat oprukt“). Tot zover Macbeth. 

Grunge 

Kurt Cobain is zoals geweten de lead zanger van de grungeband Nirvana. Hij komt uit een gezin van twaalf stielen dertien ongelukken en had van jongs af ADHD. Hij kreeg een stormachtige relatie met Courtney Love, de ambitieuze maar mislukte zangeres van Hole. Hij trouwde met haar in pyjama. Noblesse oblige, zelfs in de grungesector. Het koppel, dat oeverloos aan de heroïne zat, kreeg een kind, dat al vrij snel in het belang van het algemeen - tijdelijk - door de jeugdbescherming onder voogdij werd gesteld. Cobain en Love hadden toen alle roem bereikt, maar zich tegelijkertijd als geesteszieke, heroïnomane losers teruggetrokken in een luxevilla met kale muren, die Cobain vol graffiti spoot. Daar zaten ze te piekeren, te schelden en te spuiten. Ook de sapcentrifuges vlogen in het rond. Cobain werd steeds meer verslaafd en ondernam meerdere zelfmoordpogingen, terwijl Love probeerde af te kicken. In 1994 pleegde Cobain ook echt zelfmoord. Er zijn nog altijd fans die beweren dat Love de hand had in deze zelfmoord. 

Flashy 

Het Nederlandse theatergezelfschap Dood Paard vermengt deze twee fatale koppels in één stuk, op basis van een ingekorte en aangevulde tekst van de bekende Amsterdamse regisseur Gerardjan Rijnders. Ze mixen Macbeth en Cobain tot Lord Macbain. En hetzelfde gebeurt met de Lady. Dat levert een flashy stuk op met spitante dialogen die in sneltreinvaart worden gedebiteerd. Dat alles in een eenvoudig maar schitterend decor: een groene sofa met rondslingerende poppen (Cobain maakte poppen) en een glazen ruit aan het plafond. Dood Paard werkt zonder regisseur. De  twee acteurs (Gillis Biesheuvel en Manja Topper) bewerkten het boek van Rijnders, regisseerden zichzelf en spelen alle rollen. Voorwaar geen sinecure!  

Voorafjes  

Aan de tekst van Rijnders voegden ze twee “voorafjes“ toe. Eerst een pittig, te gek giechelinterview met Cobain en Love, dat bestaat uit echte fragmenten en vermoedelijk alleen voor de incrowd en voor lezers van de boekskes te volgen is. 

Vervolgens brengen ze een fast-forward-versie van Macbeth van Shakespeare. Want dat stuk veronderstelt Rijnders gekend. Biesheuvel en Topper vrezen dat de meeste kijkers die voorkennis missen en voeren Macbeth daarom even snel op. Dit tweede deel is een blitse poppenkast geworden, met hinnikende paardjes, voorbij huppelende gebraden kippen, duivelse drietanden en kartonnen zwaarden. Alles gespeeld vanachter de groene sofa, met verkleedpartijen die op de homodag niet zouden misstaan, met veel rook om de mist in de moerassen te evoceren en aangevuld met de muziek van Nirvana zelf. Zo wordt “Smells like teen spirit“  voor de gelegenheid uitgevoerd op blokfluit en klavecimbel, geheel in de renaissancetraditie van Shakespeare. Hoewel, alleen de echte fans zullen de hits van Nirvana herkennen, want de muziek is in tientallen stukjes geknipt en wordt versnipperd gebracht, afgewisseld met donder en bliksem. U blijft wakker hoor. 

Tomeloze ambitie 

Daarna begint pas het echte stuk van Rijnders, Macbain dus, waarin Macbeth en Cobain fusioneren. Kurt en Courtney zitten uitgezakt op een sofa, kroontje op het hoofd.  Ze slingeren elkaar allerlei verwensingen naar het hoofd, maar hikken dan toch weer hun liefde voor elkaar op. Het was de bedoeling van Rijnders om vooral het laatste deel van Shakespeares‘ Macbeth te belichten: als Lord en Lady Macbeth, bedolven onder liters bloed dat zij hebben vergoten, zwelgen in paranoia, angst en schuldgevoelens, ook tegenover elkaar. Voor Rijnders - en eveneens voor Dood Paard - zijn er serieuze gelijkenissen tussen het koppel-Macbeth en het koppel-Cobain. Zo worden de heren gedreven door een tomeloze ambitie, de ene om machtig te worden, de andere om beroemd te worden. Daar hebben ze omzeggens alles voor over en achter hen staat een geslepen, nog valsere vrouw, die hen voortdurend opjut om geen slappeling te worden. Maar als ze uiteindelijk hun doel hebben bereikt, dan weten ze niet hoe daarmee omgaan en worden ze gek.  Een andere gelijkenis is dat Cobain - volgens Rijnders - een ware obsessie met baby‘s en poppen heeft, net zoals Macbeth, die geen kind kan krijgen.  

In de discussie die Lord en Lady Macbain voeren, kletteren de beschuldigingen (én de sapcentrifuges?) tegen de muren. Het gaat allemaal razendsnel en wordt onderbroken door een rommelend onweer. Het is heel leuk om volgen, want Biesheuvel en Topper zijn beiden topacteurs. Het is dus een goed stuk. 

“Glashelder“ 

En Monty doet zijn uiterste best om het niet alleen theatraal subliem, maar ook inhoudelijk degelijk te brengen. Monty publiceert op zijn site nl. alle verduidelijkende recensies en enkele interviews. Zodat je kan begrijpen waarom Macbeth en Cobain fusioneren. Heel goed initiatief van Monty. Zo vernemen we dat de Volkskrant Macbain “glashelder“ vindt. Zonder veel uitleg. Nou moe! Voor ons knelt hier nu echt wel het schoentje. 

Punthoofd 

Wie echt op de tekst doorgaat, krijgt er een punthoofd van. Waar zitten nu precies die gelijkenissen tussen Macbeth en Cobain? Maar vooral: waarover gaat dit stuk nu eigenlijk? Waarom zijn deze discussies meer dan leuke wartaal van twee ruziënde drugsverslaafden?  

Rijnders zegt dat hij zicht steunt op de biografie van Charles Cros (“Heavier than heaven“). In die biografie vergelijkt Cobain zichzelf echter met…Hamlet, omdat hij niet kan beslissen tussen ontwennen of doodgaan aan de heroïne. Tja. Biesheuvel en Topper zeggen dan weer dat ze koortsachtig alle bio‘s over Cobain hebben nagevlooid, maar dat het meestal brol is. Ze pakken uit Rijnders‘ boek die elementen die zij relevant vinden om de stelling te illustreren dat Cobain/Macbeth beiden superambitieus zijn,  hun succes niet aankunnen en verzinken in de waanzin. 

Dood Paard heeft het er de kijker niet makkelijker op gemaakt door de tekst van Rijnders (tussen haakjes: te koop in Monty: doen!) in te korten en dan ook nog eens de “dialogen te verzachten“, zodat er niet zoveel bloed van het stuk afspat, maar dat de tekst bij wijlen “eerder doet denken aan het kibbelende echtpaar in Who‘s Afraid of Virginia Woolf“. Inderdaad, de communicatieve paradoxen zijn niet van de lucht, maar Who‘s Afraid of Virginia Woolf is - alweer - een totààl andere problematiek dan die van Macbeth/Cobain.  

Zware verschillen 

Het mag dan zijn dat Macbeth/Cobain beiden ambitieus waren en gek werden toen hun doel werd bereikt, maar er zijn toch ook zware verschillen tussen beide koppels. Zo is Lord Macbeth een moordenaar, Cobain een zélfmoordenaar met vele pogingen op zijn actief. Dat is een niet te onderschatten psychologisch verschil. In Macbeth is het trouwens de Lady die zelfmoord pleegt, niet Lord Macbeth. Dat verschil wordt nog versterkt door de drugsproblematiek, die bij Macbeth ontbreekt en in Cobain/Love zo prominent aanwezig is dat je als lezer van de biografieën bijna gaat denken dat àlle problemen van dit koppel - en dan vooral van Cobain - uit heroïne voortkomen. Beide verschillen tussen de twee koppels zijn zo groot dat de vraag bij ons opkwam of en hoe je in ‘s hemelsnaam beide koppels tot één geheel kan versmelten. Om het in schoon Vlaams te zeggen: we begrepen het stuk niét. Temeer daar Topper sommige zinnen wat te snel in haar Hollands accent uitstoot. 

Maar je hoeft deze mystieke vereniging van Cobain en Macbeth niet te begrijpen om het stuk prettig en swingend te vinden. Theater is geen les geschiedenis en ook geen cursus psychologie. Een pittige tekst verteld in een prachtige vorm doet wonderen. En dat is Macbain zeker. Hoewel we toch graag hadden geweten of Cobain écht dacht dat hij “zijn kwakje maar kon lozen in een vrouw als hij in haar dode ogen keek“.  

< Joris De Maght >